ΘΕΜΑ Β2 2002

Αντλώντας στοιχεία από τον πίνακα και το κείμενο που σας δίνονται και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναλύσετε το γεγονός της μετάβασης της ελληνικής ναυτιλίας από την εποχή του ιστιοφόρου στην εποχή του ατμόπλοιου.

ΠΙΝΑΚΑΣ

Η εξέλιξη της ελληνικής ναυτιλίας κατά την περίοδο 1840-1910

                                  ΙΣΤΙΟΦΟΡΑ                           ΑΤΜΟΠΛΟΙΑ

ΕΤΟΣ	ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΟΙΩΝ	ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ	ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΟΙΩΝ	ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
1840	837	94.000	-	-
1850	1.482	248.000	-	-
1860	1.212	234.000	1	150
1875	1.107	210.000	27	8.200
1892	1.292	213.000	103	60.400
1903	1.030	145.000	209	202.000
1911	760	102.000	347	384.000

ΚΕΙΜΕΝΟ

«Τα ιστιοφόρα που άλλοτε, στην περίοδο 1700-1820, πλούτιζαν τους νησιώτες, είχαν αποδεκατιστεί από τον πόλεμο (οι απώλειες σκαφών κυμαίνονταν από 50-60%). Σιγά σιγά βέβαια, επισκευάστηκαν ή αντικαταστάθηκαν, αλλά και η αναπόφευκτη βαθμιαία εκτόπισή τους από τα ατμοκίνητα πλοία, έδωσε γερό χτύπημα στους παραδοσιακούς καραβοκύρηδες. Από το 1850, μειώνονται προοδευτικά οι ναυπηγικές εργασίες των νησιών, καθώς και το σύνολο των δραστηριοτήτων που είχαν αναπτυχθεί γύρω από τη ναυτιλία. Πράγματι από τη στιγμή που γενικεύτηκε η χρήση των ατμοκίνητων σκαφών, η ναυτιλία μετατράπηκε βαθμιαία σε οικονομική επιχείρηση μεγάλης εμβέλειας. Αναπόφευκτα, το οργανωτικό κέντρο της μετατοπίστηκε προς την πρωτεύουσα, και από κει, με λιμάνι τον Πειραιά, κυριάρχησε σιγά-σιγά σε όλο το εσωτερικό θαλάσσιο εμπόριο και κυρίως στο εξωτερικό εμπόριο». ΤΣΟΥΚΑΛΑ, ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ

Απάντηση:

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο πίνακας και τις σχετικές πληροφορίες που εμπεριέχονται στο κείμενο, η μετάβαση της ελληνικής ναυτιλίας από την εποχή του ιστιοφόρου στην εποχή του ατμόπλοιου αποτελεί γεγονός πολυσήμαντο και πολυσύνθετο, άμεσα συνυφασμένο με την οικονομική πορεία της χώρας. Βασική διαπίστωση από το συγκερασμό των δεδομένων του πίνακα και της πηγής είναι ότι η ακμάζουσα προεπαναστατική ναυτιλία της περιόδου 1700-1820 είχε υποστεί σημαντικότατα πλήγματα στη δεκαετία της Ελληνικής Επανάστασης το 1821-1830. Ο ελληνικός εμπορικός στόλος στη διάρκεια των συγκρούσεων μετατράπηκε σε πολεμικό, οι δρόμοι του εμπορίου έκλεισαν και τα παραδοσιακά ναυτικά κέντρα γνώρισαν την καταστροφή (Ψαρά, Γαλαξίδι) ή την παρακμή. Συγκεκριμένα, τα ιστιοφόρα αποδεκατίζονται από τον πόλεμο με τις απώλειες σκαφών να κυμαίνονται από 50 ως 60% με αποτέλεσμα ο αριθμός των πλοίων να φτάνει μόλις τα 837 το έτος 1840. Άμεση συνέπεια βέβαια η οικονομική ύφεση στις νησιωτικές περιοχές καθώς πλέον απομένουν λίγα πράγματα από την προηγούμενη ακμή με κυριότερο την προδιάθεση για τη θάλασσα και τη γνώση ναυτικών υποθέσεων.

Στη διάρκεια βέβαια του 19^ου αιώνα η ελληνική ναυτιλία παρουσιάζει γενικά ανοδική πορεία. Τα ιστιοφόρα επισκευάζονται ή αντικαθίσταται βαθμιαία με αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού και της χωρητικότητας των πλοίων της. Πάντως ο αριθμός και η χωρητικότητα των ιστιοφόρων παρουσιάζει έντονες αυξομειώσεις ειδικά στην περίοδο αντικατάστασής τους ή της βαθμιαίας εκτόπισής τους από τα ατμοκίνητα πλοία καθώς η ελληνική ναυτιλία εισέρχεται στην εποχή του ατμού στα μέσα περίπου του 19^ου αιώνα. Παρατηρούμε λοιπόν στα δεδομένα του πίνακα ότι ο αριθμός των ιστιοφόρων παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη (σχεδόν διπλασιάζονται) από 837 το 1840 σε 1482 το 1850, μειώνεται στη συνέχεια σταδιακά από 1212 το 1860 σε 1107 το 1875, αυξάνεται σε 1292 το 1892 και τελικά γνωρίζει σημαντική ύφεση σε 1030 το 1903 και τελικά σε 760 το 1911. Η σταδιακή λοιπόν αύξηση της ατμοπλοίας είχε ως αναπόφευκτη συνέπεια τη δραστική μείωση του αριθμού των ιστιοφόρων. Αν εξαιρέσουμε τα δεδομένα του πίνακα για το έτος 1892, όπου ο αριθμός των ατμοπλοίων και των ιστιοφόρων αυξάνεται παράλληλα, σε όλες τις περιπτώσεις (έτη 1875, 1903, 1911) ο αριθμός των ιστιοφόρων μειώνεται (1107, 1030, 760) εξαιτίας της μετάβασης της ελληνικής ναυτιλίας στην εποχή του ατμόπλοιου.

Η εμφάνιση της ατμοκίνητης ναυτιλίας, ανεξάρτητα από το βαθμό ανάπτυξης της, έχει σαφείς αρνητικές επιπτώσεις στην εξέλιξη των ιστιοφόρων . Εξάλλου από το 1850 μειώνεται προοδευτικά η ναυπηγική δραστηριότητα στα νησιά, καθώς και το σύνολο των δραστηριοτήτων που είχαν αναπτυχθεί γύρω από τη ναυτιλία. Οι πρωτοβουλίες και οι συγκροτημένες προσπάθειες που αναπτύσσονται προς την κατεύθυνση του ατμού δίνουν γερό κτύπημα στους παραδοσιακούς καραβοκύρηδες.

Τα κεφάλαια που απαιτούνται για την κατασκευή ή την αγορά και τη συντήρηση των ατμοπλοίων ήταν σημαντικά με αποτέλεσμα να ανατραπούν οι παραδοσιακές εφοπλιστικές σχέσεις και να αναζητηθούν κεφάλαια μέσω εταιριών και ισχυρών επιχειρηματικών σχημάτων. Το κράτος, οι τράπεζες (ιδιαίτερα η Εθνική) και οι εκτός συνόρων ομογενείς συμμετείχαν ενεργά σε αυτές τις πρωτοβουλίες, όμως η ανάπτυξη της ελληνικής ατμοπλοϊας αναστέλλεται μέχρι το 1892 λόγω της περιορισμένης διαθεσιμότητας κεφαλαίων και του σχετικού επιχειρηματικού κινδύνου. Μετά την τελευταία δεκαετία του 19^ου αιώνα η παρουσία της ελληνικής ατμοπλοϊας γίνεται αισθητή καθώς τα 27 ατμόπλοια του 1875 γίνονται 103 το 1892, 209 το 1903 και 347 το 1911. Η ναυτιλία βαθμιαία μετατράπηκε σε οικονομική επιχείρηση μεγάλης εμβέλειας και το οργανωτικό της κέντρο μετατοπίστηκε από τη νησιωτική Ελλάδα προς την πρωτεύουσα και τον Πειραιά και κυριαρχεί στο εσωτερικό θαλάσσιο εμπόριο και κυρίως στο εξωτερικό εμπόριο. Η ανάπτυξη συνδέεται άμεσα και με την κυριαρχία των ελλήνων επιχειρηματιών στις μεταφορές στην περιοχή του Δούναβη, αλλά και στην κίνηση στο ίδιο το ποτάμι. Το ίδιο μάλιστα χρονικό διάστημα πολλά από τα εθνικά δημόσια έργα έγιναν για την εξυπηρέτηση της ναυτιλιακής δραστηριότητας. Κατασκευάστηκαν λιμάνια και δημιουργήθηκε ένα σύστημα φάρων που έκανε ασφαλέστερη τη ναυσιπλοία στις ελληνικές θάλασσες. Επιπλέον αυτή την εποχή πραγματοποιήθηκε η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου (έναρξη εργασιών 1881-ολοκλήρωση το 1893), έργο που βελτίωσε τους όρους ναυσιπλοίας, καθώς έκανε περιττό τον περίπλου της Πελοποννήσου. Ανάλογη σημαντική ήταν και η διάνοιξη του πορθμού του Ευρίπου.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟΣ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΝΟΙΑΣ: Αναφέρεται στην τάση του ατόμου να συμπορεύεται με τις τάσεις του κοινωνικού συνόλου στο οποίο είναι ενταγμένο. Η προσαρμογή της συμπεριφοράς του στις επιταγές του συνόλου τις περισσότερες φορές δεν είναι συνειδητή και επιλεκτική, αλλά παθητική, άκριτη και δουλική.

ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΗΘΩΣ ΟΙ ΚΡΙΚΟΙ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΟΥΝ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ;

Η σύνδεση του ατόμου με μια ομάδα καθορίζεται από ένα πλήθος παραγόντων, που όλοι όμως έχουν ως κοινή πηγή την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου για συντροφικότητα, συνεργατικότητα, συλλογικότητα και αλληλεγγύη, με στόχο την ατομική του ολοκλήρωση αλλά και την κοινωνική πρόοδο.

·                    Δεσμοί βιολογικοί: αποτελούν τη βάση για τη συγκρότηση του πρώτου πυρήνα κοινωνικής οργάνωσης που είναι η οικογένεια.

·                    Δεσμοί πολιτισμικοί: η κοινή εθνική καταγωγή συνδέει τα μέλη μιας κοινωνίας με κοινές πολιτιστικές καταβολές, που εκδηλώνονται στην επιλογή κοινού γλωσσικού κώδικαα, καθώς και στην τήρηση κοινών ηθών και εθίμων.

·                    Δεσμοί φυλετικοί: συσπείρωση ατόμων με παρόμοια φυλετικά χαρακτηριστικά συνήθως για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους έναντι ισχυρών φυλετικών ομάδων.

·                    Δεσμοί ιδεολογικοί: ένταξη σε ομάδες με βάση την πολιτική τοποθέτηση ή τη θρησκευτική πίστη.

·                    Δεσμοί επαγγελματικοί: ένταξη σε συνδικαλιστικές οργανώσεις ή επαγγελματικά σωματεία με στόχο τη βελτίωση των εργασιακών συνθηκών ή την ταχύτερη επαγγελματική ανέλιξη.

·                    Δεσμοί υποχρεωτικοί: αναφέρονται σε θεσμούς που αποβλέπουν στην αρμονική λειτουργία της κοινωνίας και τη θωράκισή της απέναντι σε πιθανούς κινδύνους (ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα, εκπλήρωση στρατιωτικών υποχρεώσεων κ.α.).

·                    Δεσμοί προσωπικοί: το κάθε άτομο εντάσσεται σε ομάδες με βάση τις αθλητικές του προτιμήσεις, τα ενδιαφέροντά του, την εκάστοτε μόδα, την ηλικία του κ.α

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΟΜΦΟΡΜΙΣΜΟ:

·                    Βασική του πηγή είναι η κοινωνική φύση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος ενδεής από τη φύση του έχει την ανάγκη των άλλων για να αυτοπραγματωθεί. Ζώο πολιτικόν κατά τον Αριστοτέλη, αναζητεί τη συνύπαρξη.

·                    Αυτό το ένστικτο της αγέλης, η ακαταγώνιστη ορμή που σπρώχνει τον άνθρωπο να συνδεθεί με τους ομοίους του εντείνεται σε περιόδους κρίσης, αφού η ομάδα παρέχει ασφάλεια και προστασία απέναντι σε εξωτερικούς κινδύνους.

·                    Η συμμόρφωση του ατόμου διευκολύνει την αποδοχή του από το κοινωνικό σύνολο και επιταχύνει την επαγγελματική του ανέλιξη.

·                    Η απόκτηση μιας αναγνωρίσιμης και αποδεκτής ταυτότητας απομακρύνει τα αισθήματα μειονεξίας, αυτοαμφισβήτησης, αμφιταλάντευσης, μετεωρισμού και ανασφάλειας που ενδέχεται να συθλίψουν ψυχικά το άτομο.

·                    Οι ήττες και οι διαψεύσεις αποδυναμώνουν σταδιακά την επαναστατικότητα του ατόμου με συνέπεια να επιλέγει την ασφάλεια και τα κεκτημένα της συμμόρφωσης από την ουτοπία της ρήξης.

ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ:

·                        Οι νέοι δεν έχουν ακόμα δοκιμάσει τις εμπειρίες της ήττας και των ιδεολογικών διαψεύσεων. Διατηρούν αλώβητους τους οραματισμούς τους και ακλόνητη την πίστη τους σε υψηλά ιδανικά. Η επανασταστική και ασυμβίβαστη φύσή τους καθώς και ο απόλυτος και επαναστατικός χαρακτήρας τους δεν επιτρέπουν παθητική συμμόρφωση στις περιοριστικές κοινωνικές συμβάσεις.

·                        Αυτή η ρηξικέλευθη στάση των νέων οδήγησε σε πολιτικές τομές και ιδεολογικές ρήξεις με ευεργετικά αποτελέσματα για την κοινωνία. Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις η υγιής αμφισβήτηση εκτρέπεται σε μηδενισμό και στείρο αρνητισμό με ολέθριες συνέπειες για τον κοινωνικό οργανισμό.

·                        Οι νέοι θέλουν να διακηρύξουν τη διαφορετικότητά τους από το σύνολο και να προβάλλουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους. Αυτό συχνά επιδιώκεται με επιφανειακούς κραυγαλέους τρόπους, αφού δε διαθέτουν ακόμη το κριτήριο για τη διάκριση των απαλών τόνων και των λεπτών αποχρώσεων.

·                        Η μόδα, βιομηχανοποιώντας την επανάσταση μέσα από την κατασκευή ειδώλων από το χώρο της μουσικής, τον αθλητισμό παρασύρει τους νέους σε κατευθυνόμενους τρόπους αντίδρασης που νοθεύουν και καταπνίγουν την αυθεντικότητα της αμφισβήτησής τους.

«Η Ευρωπαϊκή Διάσταση της εκπαίδευσης»

Η νέα Ευρώπη χρειάζεται νέα μορφή Εκπαίδευσης. Η όλο και στενότερη ένωση των λαών της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο αν οι πολίτες κατανοήσουν την πολιτική, πολιτιστική, κοινωνική και οικονομική ζωή στα άλλα κράτη-μέλη. Η ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης αποτελεί επομένως αναπόσπαστο τμήμα της παιδείας των αυριανών Ευρωπαίων πολιτών. Ωστόσο η προσπάθεια προσέγγισης λαών οι οποίοι έχουν τις ίδιες πολιτιστικές καταβολές, αλλά διαφοροποιούνται, λόγω ποικίλων συνθηκών, στον τρόπο έκφρασης τους, πρέπει να γίνει λαμβάνοντας υπόψη κάποιες βασικές παραμέτρους.

Μια βασική παράμετρος είναι εκείνη του εθνικού χαρακτήρα κάθε χώρας. Το κοινό πρότυπο που αναζητά η Ευρώπη για να ενωθεί μέσω αυτού, δεν πρέπει να βρίσκεται σε αντίθεση μ’ εκείνο που υπαγορεύεται από τις ιδιαίτερες πολιτιστικές, ηθικές, θρησκευτικές και κοινωνικές αξίες του κάθε λαού. Άρα, η ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής διάστασης στη διδακτική πράξη πρέπει να γίνει διακριτικά και όχι σε βάρος των αρχικών σκοπών και στόχων που θέτει ένα εκπαιδευτικό σύστημα.

Μια άλλη, εξίσου, βασική παράμετρος, σχετίζεται με τη διδακτική πράξη. Οι επιζητούμενοι διδακτικοί στόχοι θα πρέπει να υλοποιηθούν σεβόμενοι αφενός σύγχρονα παιδαγωγικά δεδομένα και αφετέρου τις κοινωνικές ανάγκες της εποχής. Η Ευρώπη, ως όλον ως σύστημα αρχών και αξιών και όχι μόνο ως νομικό πρόσωπο ή οικονομικό όργανο, θα πρέπει να μελετηθεί μέσω διαφόρων πτυχών θεώρησής της. Μια τέτοια θεωρητική θεμελίωση παραπέμπει σ’ ένα μοντέλο εισχώρησης και εφαρμογής της έννοιας «ευρωπαϊκή διάσταση» στη διδακτική πράξη και πρακτική, το οποίο βασίζεται κυρίως στη διάχυση όρων και ιδεών που σχετίζονται με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, στα προγράμματα διαφόρων γνωστικών αντικειμένων. Η ευρωπαϊκή διάσταση, ως γνώση τόσο των κοινοτικών οργάνων και θεσμών όσο και των ιστορικών, πολιτιστικών, θρησκευτικών και γλωσσικών εκείνων στοιχείων που συνδέουν τα ευρωπαϊκά κράτη, δεν μπορεί να νοηθεί ως αυτόνομο διδασκόμενο γνωστικό αντικείμενο. Σε μια τέτοια περίπτωση η διάσταση αυτή θα έχανε την έννοια και τη λειτουργικότητά της. Η διαμόρφωση ευρωπαϊκής συνείδησης δεν μπορεί να αποτελέσει θέμα ιδιαίτερης διδασκαλίας. Η συνείδηση δε διδάσκεται. Διαμορφώνεται. Η διαμόρφωση αυτή προκύπτει από την ευαισθητοποίηση διαφόρων πτυχών της προσωπικότητας και την προβολή των κατάλληλων παραμέτρων και θεωρείται επιτυχημένη, όταν συντρέχει και το ανάλογο διδακτικό κλίμα. Άρα, η ευρωπαϊκή διάσταση θεωρείται ως λειτουργικότερη και αποδοτικότερη, αν παρουσιαστεί και διδαχθεί ως σύνθετη έννοια μέσω διαφόρων γνωστικών αντικειμένων. Η διάχυση της ευρωπαϊκής διάστασης στα αναλυτικά προγράμματα των μαθημάτων τα οποία διδάσκονται οι νέοι της Ευρώπης, φαίνεται να είναι ο πιο ασφαλής και αποτελεσματικότερος τρόπος δημιουργίας μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Παρέχοντας στους μαθητές γνώσεις σχετικές με την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα κράτη-μέλη και τις κοινές καταβολές τους μέσα σε μαθήματα όπως η Ιστορία, η Γεωγραφία, η Γλώσσα, οι Κοινωνικές Επιστήμες, πετυχαίνεται η προβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως όλου. Η κατανόηση της αδιαίρετης ενότητας του «όλου» θα οδηγήσει στη

διαμόρφωση συνειδητοποιημένων Ευρωπαίων Πολιτών. Σημαντικό παράγοντα στη διαδικασία προετοιμασίας των πολιτών αυτών αποτελεί ο εκπαιδευτικός. Μόνο ο άρτια επιστημονικά καταρτισμένος εκπαιδευτικός, που διακατέχεται από τις αξίες της ελευθερίας και της ισότητας, θα μπορέσει να θέσει γερά θεμέλια για την Ενωμένη Ευρώπη και να μυήσει τους μαθητές του στους πνευματικούς θησαυρούς της».

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

v                    Ποιες θεωρεί ο συγγραφέας ως τις βασικότερες παραμέτρους της ευρωπαϊκής διάστασης στην εκπαίδευση και ποιες θέσεις διατυπώνει γι’ αυτές;

v                    Να προσδιορίσετε τους τρόπους πειθούς που αξιοποιεί ο συντάκτης του κειμένου για να τεκμηριώσει τις επιμέρους θέσεις του, και να κρίνετε την πειστικότητα της επιχειρηματολογίας του.

v                    Μετέχοντας ως εκπρόσωπος μαθητών Λυκείου, σε μια τηλεοπτική εκπομπή με θέμα «Εκπαίδευση και Ευρωπαϊκή Ενοποίηση» αναγκάζεσθε να διερευνήσετε συστηματικά το αν και κατά πόσο το σημερινό Λύκειο συμβάλλει ικανοποιητικά στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής συνείδησης των ελλήνων μαθητών.

v                    Για το σκοπό αυτό αξιοποιείτε τις απόψεις που εκφράζονται στο οικείο τμήμα του ανωτέρω αποσπάσματος και διατυπώνετε τις θέσεις επ’ αυτών, περιγράφοντας και αξιολογώντας συγχρόνως:

1.    Το περιεχόμενο των αναλυτικών προγραμμάτων του Λυκείου.

2.    Το περιεχόμενο των σχολικών εγχειριδίων διαφόρων μαθημάτων και την καθημερινή διδακτική πράξη.

v                    Να εκπονήσετε την εισήγηση αυτή, έκτασης 500 λέξεων, ακολουθώντας επαγωγική συλλογιστική πορεία, τεκμηριώνοντας τις θέσεις σας με ενδεικτικά παραδείγματα και πειστικά επιχειρήματα και χρησιμοποιώντας γλωσσική ποικιλία και ύφος που να γίνονται κατανοητά από το ευρύ, κατά τεκμήριο, κοινό μιας τηλεοπτικής εκπομπής.

ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

                                      ΜΕΣΣΙΑΝΙΣΜΟΣ 

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

Προσδιορισμός της έννοιας: Ο Μεσσίας έχει το νόημα του σωτήρα και λυτρωτή, του θεόσταλτου, δηλαδή προσώπου, που μπορεί να οδηγήσει την ανθρωπότητα στη γη της επαγγελίας.

Παραδείγματα:

·                    Καταπιεσμένοι λαοί αναζητούν στο πρόσωπο ενός ηγέτη την ελπίδα για αλλαγή της μοίρας τους. Ο Φιντέλ Κάστρο στην Κούβα και ο Λένιν στη Σοβιετική Ένωση ενσάρκωσαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Σωτήρα, του Καθοδηγητή και Ρυθμιστή του εθνικού πεπρωμένου.

·                    Άνεργοι και εξαθλιωμένοι, εξόριστοι του κυριάρχου πολιτικοοικονομικού συστήματος αναζητούν μεσσίες που θα απονείμουν τη δικαιοσύνη. Τέτοιες λαϊκές μάζες επέτρεψαν και ευλόγησαν την αναρρίχηση στην εξουσία των Ναζί.

·                    Ο μεσσιανισμός επιστρατεύεται ως μέσο διασφάλισης της εθνικής συνοχής έναντι των πολιτικών θρησκευτικών ή εθνικών εχθρών. Το δόγμα των Εβραϊων ως μέσο συσπείρωσης έναντι του παλαιστινιακού κινδύνου, οι Η.Π.Α. ως ενσάρκωση του Σατανά για τους φανατικούς ισλαμιστές, που αισθάνονται απειλή από το δυτικό τρόπο ζωής επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή.

·                    Μεσσίας είναι ο νεοερχόμενος προπονητής της ομάδας που ως δια μαγείας θα λύσει όλα τα αγωνιστικά της προβλήματα, εξαλείφοντας τις προστριβές των οπαδών της διοίκησης της.

·                    Ακόμη και στην προσωπική τους ζωή, πολλοί περιμένουν μεσσίες. Είναι σύνηθες το όνειρο των νέων που περιμένουν να κερδίσουν το λαχείο ή να κληρονομήσουν έναν πλούσιο συγγενή.

Παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη του μεσσιανισμού

Ψυχολογικό υπόβαθρο του ατόμου

·                    Μεταφυσικά στηρίγματα για την κάλυψη της ανασφάλειας: άτομα καταπιεσμένα, υποτιμημένα και ανασφαλή αδυνατούν να επιστρατεύσουν την αυτοπεποίθηση και την αυτενεργό δυναμική δράση ως μέσο αποτίναξης των κάθε λογής δεσμών τους. Ευεπίφορα στη μοιρολατρία αναζητούν τους από μηχανής Θεούς και μεταφυσικά στηρίγματα εκποιώντας την ελευθερία τους.

·                    Εκποίηση της εσωτερικής ελευθερίας για την απόκτηση δύναμης: σε μια εποχή ρηχότητας και αποπνευμάτωσης πολλοί άνθρωποι έχουν μια συγκεχυμένη και συχνά διαστρεβλωμένη αντίληψη για την ελευθερία. Συλλαμβάνουν μόνο το εξωτερικό περίβλημα της νοώντας την ως κοινωνική επιβολή ή απεριόριστη καταναλωτική δυνατότητα αγνοώντας τις εσωτερικές της διαστάσεις. Ο θεός του τζόγου είναι ο μόνος που μπορεί να μας απελευθερώσει από τα δεσμά της ανάγκης.

·                    Αμάθεια, εξασθένιση κρίσης, ευπιστία, παραλογισμός: οι τάσεις αναζήτησης υπερβατικών, εξωλογικών ερμηνειών του κόσμου από τα άτομα βρίσκονται σε αντιστρόφως ανάλογη σχέση με το βαθμό της πνευματικής συγκρότησης και καλλιέργειάς τους. Η αμάθεια συνδέεται με τη ρευστότητα της σκέψης, την ευπιστία, την εξασθένηση της κρίσης και τον παραλογισμό. Ο πνευματικός μαρασμός υποβιβάζει τα άτομα από αυτόφωτους πνευματικούς οργανισμούς σε ετερόφωτα σώματα που εξαρτούν την ύπαρξη τους από μεσσίες-σωτήρες.

·                    Κρίση αξιών-Αδυναμία ιδεολογικού προσανατολισμού: η εποχή μας έχει ένα μεταβατικό χαρακτήρα με κύρια χαρακτηριστικά την κατάρρευση ιδεολογιών και την εξάπλωση ενός μωσαϊκού ιδεολογημάτων, που εναλλάσσονται ταχύτατα δημιουργώντας ένα κλίμα σύγχυσης, αντιφάσεων και ηθικής ρευστότητας. Από τη μια υπάρχουν οι μηδενιστές που κρατούν τη σημαία της αμφισβήτησης και της απομυθοποίησης πιστοί στο πνεύμα της εποχής. Από την άλλη οι πιστοί της θεολογίας που κάνουν απέλπιδες προσπάθειες να χτίσουν αναχώματα στο σαθρό έδαφος των καιρών μας.

·                    Μεσσιανισμός ως αντίβαρο στην ομογενοποίηση των πολιτισμών: η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την οικουμενικότητα και τη συνένωση των λαών κάτω από την κοινή εμβέλεια ενός παγκόσμιου πολιτικού και πολιτιστικού προτύπου. Όταν όμως η παγκοσμιοποίηση θα ενδυναμώνει από την αισχροκέρδεια των πολιτικών, τόσο οι λαοί θα γίνονται φοβισμένοι και μισαλλόδοξοι.

·                    Εξαθλίωση, ανισότητες: η σωτηρολογία καρπίζει σε ένα κοινωνικό έδαφος με έντονες οικονομικές και ταξικές ανισότητες. Άτομα εξαθλιωμένα, περιθωριοποιημένα και αδύναμα να επιβιώσουν και να αναδειχτούν στον κοινωνικό στίβο αναζητούν σε εκπροσώπους εξτρεμιστικών δογμάτων που προβάλλονται ως επίδοξοι μεσσίες.

Συμφέροντα

Πολιτικά: σε αυταρχικά καθεστώτα χωρίς λαϊκό έρεισμα εξαπλώνεται ο μεσσιανισμός με τη μορφή της εξιδανίκευσης πολιτικών ιδεολογημάτων και την προσωπολατρία ηγετών. Εικόνες του ηγέτη πατέρα αναρτημένες παντού, πύρινοι λόγοι που παρουσιάζουν δογματικές θέσεις ως εκπορευόμενες από αιώνιους νόμους και βουλήσεις μεταφυσικές αδρανοποιούν τη σκέψη των ανθρώπων και τους μετατρέπουν σε άμορφη μάζα υποταγμένη στις προσταγές του Μεσσία.

Θρησκευτικά: αιρέσεις παγιδεύουν τη σκέψη των πιστών. Καλλιεργούν τον εσχατολογικό φόβο της καταστροφής του κόσμου και προτείνουν την προσήλωση στο δόγμα τους ως σανίδα σωτηρίας. Με αυτόν τον ψυχολογικό εκβιασμό αυξάνουν τα στρατολογημένα μέλη τους και εξαπλώνουν την επιρροή τους.

ΘΕΜΑΤΑ

ΟΙ ΜΟΙΡΑΙΟΙ του Κ. Βάρναλη

Μες στην υπόγεια την ταβέρνα,                                  Ήλιε και θάλασσα γαλάζα

Μες σε καπνούς και σε βρισιές                                  και βάθος τ’ άσωτου ουρανού!

Απάνω στρίγκλιζε η λατέρνα.                                     Ω! Της αυγής κροκάτη γάζα,

Όλη η παρέα πίναμε εψές.                                          Γαρούφαλα του δειλινού,

Εψές, σαν όλα τα βραδάκια,                                       λάμπετε, σβήνετε μακριά μας

να πάνε κάτου τα φαρμάκια.                                       Χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας

Σφιγγόταν ένας πλάι στον άλλο                                  Του ενού ο πατέρας χρόνια δέκα

Και κάπου εφτυούσε καταγής.                                    Παράλυτος, ίδιο στοιχειό

Ω! Πόσο βάσανο μεγάλο                                            τ’ άλλου κοντόημερ’ η γυναίκα

Το βάσανο είναι της ζωής!                                          Στο σπίτι λιώνει από χτικιό.

Όσο κι ο νους να τυραννιέται,                                    στο Παλαμήδι ο γιος του Μάζη

Άσπρην ημέρα δε θυμιέται.                                        Κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι.

Φταίει το ζαβό ριζικό μας!                                          Έτσι στη σκοτεινή ταβέρνα

Φταίει ο Θεός που μας μισεί!                                     Πίνουμε πάντα μας σκυφτοί.

Φταίει το κεφάλι το κακό μας!                                    Σαν τα σκουλήκια, κάθε φτέρνα,

Φταίει πρώτα από όλα το κρασί!                                 Όπου μας εύρει, μας πατεί.

Ποιος φταίει; Ποιος φταίει;                                         Δειλοί μοιραίοι κι άβουλοι μαζί

Κανένα στόμα δεν το ‘βρε ακόμα.                              Προσμένουμε, ίσως κάποιο θάμα

Α1. Να δικαιολογήσετε α) τον τίτλο του ποιήματος «Οι Μοιραίοι» (μον:8) και β) γιατί ο Βάρναλης «θεωρείται ποιητής του λαού» (μον:7).

Α2. Ο ποιητής χρησιμοποιεί στο ποίημα άλλοτε το γ΄ ενικό και άλλοτε το α΄ πληθυντικό πρόσωπο στα ρήματα. Τι πετυχαίνει με αυτή την εναλλαγή προσώπων;   (μον:20)

Α3. Στις τέσσερις πρώτες στροφές του ποιήματος ζωντανεύουν ρεαλιστικές εικόνες. Να παρουσιάσετε δύο εικόνες της αρεσκείας σας και να δικαιολογήσετε το ρόλο τους;                                                                                                                   (μον:20) 

Α4. Να εντοπίσετε α) στίχους του ποιήματος που υπάρχει έντονη ειρωνεία του ποιητή (μον:12) και β) πού αναζητούν τη δυστυχία τους οι Μοιραίοι; (μον:13)

Α5. Να βρείτε πιθανές ομοιότητες του ποιήματος με το ακόλουθο απόσπασμα από το «Πάλι μεθυσμένος είσαι» του ίδιου ποιητή. (μον:20).

Πάλι μεθυσμένος είσαι, δυόμισι ώρα της νυχτός.

Κι αν τα γόνατα σου τρέμαν, εκρατιόσουνα στητός

Μπρος στο κάθε τραπεζάκι. «Γεια σου Κωνσταντή βαρβάτε!».

-         καλησπερούδια αφεντικά, πως τα καλοπερνάτε;

Ένας σου έδινε ποτήρι κι άλλος σου έδινε ελιά.

Έτσι πέρασες γραμμή της γειτονιάς τα καπελιά.

Κι αν σε πείραζε κανένας – αχ, εκείνος ο Τριβέλας!

Έκανες πως δεν ένιωθες και πάντα εγλυκογέλας.

Χτες και σήμερα τα ίδια κι όμοια, χρόνια μπρος, χρόνια μετά…

Η ύπαρξη σου σε σκοτάδια όλο πηχτότερα βουτά.

Τάχα η θέληση σου λίγη, τάχα ο πόνος σου μεγάλος;

Αχ!, που είσαι, νιότη, που δείχνες πως θα γινόμουν άλλος!       

                                    ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΈΚΘΕΣΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Η ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΕΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Το τέλος της δεύτερης χιλιετίας-παρόλο που ορόσημο αυθαίρετο-βρίσκει τη Γη και τους κατοίκους της απειλούμενους από μια ανάπτυξη χωρίς μέτρο, που μήτε το περιβάλλον σέβεται, αλλά και τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου αλλοιώνει.

Το πρόβλημα είναι ότι η αναστροφή για τη σωτηρία του περιβάλλοντος απαιτεί τολμηρές αποφάσεις, παγκόσμια συνεργασία και ατομική υπευθυνότητα. Ακόμη περισσότερο προϋποθέτει αλλαγή νοοτροπίας και αξιών. «Χρειάζεται να καταλάβουμε» γράφει ο Α.  Βεργανελάκης «ότι η ανθρωπότητα μπήκε σε μια εντελώς νέα εποχή, για την οποία το παρελθόν δεν μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα».

Και εδώ βρίσκεται η δυσκολία. Γιατί ο χάρτης του πλανήτη αποκαλύπτει μια τεράστια ποικιλία κρατών και εθνοτήτων, ένα ευρύτατο φάσμα πολιτικών συστημάτων, βιοτικού επιπέδου και βαθμού παιδείας. Το περιβάλλον της γης θίγεται αλλού από ισχυρά συμφέροντα, κάποιες φορές από γνήσια ανάγκη και κάποτε από αναισθησία ή άγνοια. Ενώ δε τα βιομηχανικά κράτη χρεώνονται από βουλιμία ενεργειακή και διεκδικούν τη μερίδα του λέοντος σε κάθε ρύπανση, τα λεγόμενα «υπό ανάπτυξη» κράτη σύρονται ή επιθυμούν την ίδια ταυτότητα προόδου. Το δε «σύνδρομο των συνόρων» είναι πάντοτε μια γραμμή ψυχολογικής αυτοάμυνας για τον άνθρωπο. Έξω από τη δική του περιοχή ή ιδιοκτησία, η καταστροφή δεν τον αφορά. αυταπάτη βαθύτατη, αφού ένα πυρηνικό ατύχημα, η ρύπανση των υδάτων ή η καταστροφή του όζοντος δύσκολα αναγνωρίζουν εθνικά και ατομικά σύνορα.

Για να απαλλαγεί η Γη από τους εφιάλτες της, χρειάζεται να αμφισβητηθεί η ίδια η έννοια της προόδου και η μονομέρεια της πρακτικής της. Η περιβαλλοντική κρίση είναι σε πρωτογενές επίπεδο κρίση του σύγχρονου πολιτισμού και των αξιών του. Η τυφλή επιδίωξη της ανόδου του ατομικού ή εθνικού εισοδήματος δεν οδηγεί στην ποιοτική πάντοτε αναβάθμιση του τρόπου ζωής, αλλά σ’ έναν άνθρωπο χωρίς σοφία και ευθύνη, έρμαιο δυνάμεων που στηρίζουν την εξουσία τους στην ισοπέδωση της φύσης.

Όπως τονίζει ο Κ. Καστοριάδης «Οι άνθρωποι πρέπει να καταλάβουν ότι για να σώσουν τη φύση απαιτείται η αρμονική συμβίωση μαζί της μέσω της αποκατάστασης του πολιτισμού. Μόνο έτσι ο άνθρωπος θα κερδίσει τη χαμένη του ελευθερία».

                                                Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΚΗΣ, «Η ΚΟΜΗ ΤΗΣ ΒΕΡΕΝΙΚΗΣ»

Α1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 30 λέξεις              ΜΟΝ: 25

Β1. Να αναπτύξετε σε 40 λέξεις το νόημα της παρακάτω άποψης του συγγραφέα «Η περιβαλλοντική κρίση είναι σε πρωτογενές επίπεδο κρίση του σύγχρονου πολιτισμού και των αξιών του».                                                     ΜΟΝ: 15

Β2. Ως έναν τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί την επίκληση στην αυθεντία. Να εντοπίσετε τα σχετικά χωρία του κειμένου.                                                           ΜΟΝ: 10

Β3. Στην τρίτη παράγραφο του κειμένου να βρείτε α) τα δομικά στοιχεία

ΜΟΝ: 2,5

 και β) τους τρόπους που αναπτύσσεται .                                                                     ΜΟΝ: 2,5  

Β4. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: αλλοιώνει, αποκαλύπτει, γνήσια, σοφία, σύγχρονου.   ΜΟΝ: 5

Γ. Ως μέλος του 15μελούς συμβουλίου του Λυκείου σου, εκπροσωπείς τους συμμαθητές σου σε μια εκδήλωση της περιοχής σου που έχει ως θέμα το φυσικό περιβάλλον και την ποιότητα ζωής. Να εκφωνήσεις έναν λόγο με τον οποίο θα παρουσιάζεις τις συνέπειες καταστροφής του περιβάλλοντος και τους τρόπους προστασίας του. (250-300 λέξεις).                                                                                                                                                                                                                 ΜΟΝ: 40

                                      ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑΣ

  

Η σημασία που έχει η γλωσσομάθεια, το να μάθει κανείς και να ξέρει πλάι στη δική του μια η περισσότερες ξένες γλώσσες, και η ανάγκη να  γίνει αυτό, στα χρόνια προπάντων που ετοιμάζεται για τη ζωή, είναι τόσο μεγάλη, σχεδόν αυτονόητη-ιδίως στην εποχή μας με την τόσο στενή και έντονη διεθνή συγκοινωνία και επικοινωνία (ταξίδια, αεροπλάνα, ραδιόφωνα, κινηματογράφοι)- που δεν χρειάζεται να γίνει αναλυτικός λόγος. Οι λόγοι που σπρώχνουν στη γλωσσομάθεια πολλοί. Πρώτα πρακτικοί: χρειαζόμαστε την ξένη γλώσσα για τη ζωή, για να συνεννοούμαστε με τους αλλόγλωσσους άμα ταξιδεύουμε στην πατρίδα τους, ή και στον τόπο μας, ιδίως όμως για το επάγγελμα που ενδεχομένως θα διαλέξουμε (π.χ. έμπορος, υπάλληλος, σερβιτόρος, διπλωμάτης, κ.τ.λ.). Έπειτα μας χρειάζεται η ξένη γλώσσα αν ετοιμαζόμαστε για σπουδές σε επίπεδο επιστημονικό, αφού με αυτή θα καταρτιστούμε καλύτερα και θα μπορούμε να καταφεύγουμε στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία. Τέλος με την ξένη γλώσσα ερχόμαστε σε επικοινωνία ουσιαστική με τις ξενόγλωσσες λογοτεχνίες και με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

            Αν προσέξουμε την ιδιοτυπία της ξένης γλώσσας και μελετήσουμε την εθνική της λογοτεχνία, μας φέρνει σε επαφή με τη σκέψη και την ιδιοφυία του λαού της. Μας πάει στην ψυχολογία και στην νοοτροπία άλλου λαού, διαφορετική από τη δική μας. Μας ανοίγει ένα νέο κόσμο και σαν να μας χαρίζει μια καινούργια ψυχή.

            Γνώρισα και εγώ από νωρίς  σχετικά ξένες γλώσσες και φιλολογίες. Ταξίδεψα και κατοίκησα στο εξωτερικό, όπου έκαμα και μέρος των σπουδών μου, έχω μιλήσει και συγγράψει σε ξένες γλώσσες και έτσι είχα συχνότατα ευκαιρίες να διαπιστώσω και πρακτικά τι αξίζει να κατέχει κανείς ξένες γλώσσες και τα πολλαπλά πλεονεκτήματα που μπορεί να μας εξασφαλίσει η γνώση τους. Για αυτό όχι μόνο δεν έχω καταρχήν αντίρρηση, αλλά και θα συμβούλευα εκείνον που μπορεί και το θέλει, να καταγίνει με μια, δυο ή και τρεις ξένες γλώσσες. Το ζήτημα είναι: πότε, πώς και ως ποιο σημείο θα το επιδιώξει αυτό. Για αυτό και δεν είμαι σύμφωνος με κάθε προσπάθεια που γίνεται από  καιρό στον τόπο μας σχετικά με τις ξένες γλώσσες και δεν θα μπορούσα να επιδοκιμάσω πάντα τον τρόπο και το βαθμό που γίνεται η προσπάθεια αυτή. Γιατί όσο απαραίτητη και αν είναι η ανάγκη των ξένων γλωσσών για μικρούς λαούς, έχουμε από το άλλο μέρος το ζήτημα: ως ποιο σημείο μπορούμε να το πραγματώσουμε αυτό χωρίς ζημιά;

                                                                                    Μ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ «ΑΠΑΝΤΑ»

Α1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 40-50 λέξεις.                          ΜΟΝ: 25

Β1. «Γιατί όσο απαραίτητη και αν είναι η ανάγκη των ξένων γλωσσών για μικρούς λαούς, έχουμε από το άλλο μέρος το ζήτημα: ως ποιο σημείο μπορούμε να το πραγματώσουμε αυτό χωρίς ζημιά;». Να καταγράψετε τις πιθανές αρνητικές συνέπειες της γλωσσομάθειας. (40 λέξεις)                 ΜΟΝ: 15

Β3. Να καταγράψετε δύο παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας;

ΜΟΝ: 10

Β4. Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της πρώτης παραγράφου του κειμένου. ΜΟΝ: 5

Β5. Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου που ακολουθούν: ξέρει, πρακτικοί, καλύτερα, αντίρρηση, ζημιά.

ΜΟΝ: 5

Γ. Ως μέλος του 15μελούς συμβουλίου του Λυκείου σου, εκπροσωπείς τους συμμαθητές σου σε μια εκδήλωση της περιοχής σου εκφωνώντας έναν λόγο που έχει ως θέμα τη σημασία της γλωσσομάθειας στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων.                              

ΜΟΝ: 40